Stenen Archief

Achter ieder grafmonument schuilt een levensverhaal. Sommige verhalen kent bijna iedereen omdat de overledene onlosmakelijk verbonden is met de stad, zoals bijvoorbeeld Majoor Bosshardt. Maar ook ‘gewone’ Amsterdammers hebben bijzondere levens geleid. Die verhalen zijn soms zichtbaar in het monument maar vaak blijven ze verborgen.

De gemeentelijke begraafplaatsen stellen zich tot doel hun Stenen Archieven zo goed mogelijk te ontsluiten en interactief te maken. Met de hulp van nabestaanden kan het verhaal van al die bijzondere Amsterdammers zo verteld blijven worden.

Werkgroep Het Stenen Archief
Als de grafrechten zijn verlopen, mag een graf worden geruimd. Het vraagt een brede expertise om de cultuurhistorische waarde van een grafmonument of graf te kunnen inschatten. Daarom is in 2005 binnen de gemeente Amsterdam de werkgroep Stenen Archief opgericht. Waar voorheen de beheerder van de gemeentelijke begraafplaatsen elk jaar het ‘stenenrondje’ liep langs graven waarvan de grafrechten waren komen te vervallen, doen de leden van de werkgroep deze schouw nu samen. Vanuit verschillende invalshoeken wordt bekeken of een grafmonument behouden moet blijven. De samenstelling van de werkgroep is divers: een cultuurhistoricus, funerair deskundige, archivaris en een deskundige op gebied van steenhouwwerk kijken mee.

Zo worden tegenwoordig belangrijke graven behouden die voorheen soms werden geruimd. De begraafplaats krijgt hierdoor meer en meer het karakter van een gedenkpark waar het culturele erfgoed van Amsterdam voor elke wandelaar zichtbaar is.

Rijksmonumenten
In oktober 2003 is de rijksmonumentele status toegekend aan het park (Springer), de toegangspoort, voormalige directeurswoning en dienstwoningen (Weissman) en de aula (Leupen). Ook 17 grafmonumenten op De Nieuwe Ooster werden toen Rijksmonument.

Theo Thijssen monument
Theo Thijssen (1879-1943), de schrijver die ons liet kennismaken met de onsterfelijke zwembadpas van Kees Bakels in zijn boek ‘Kees de jongen’, werd begraven in een algemeen graf voor de duur van 10 jaar op De Nieuwe Ooster. Het graf bestaat niet meer, het is in 1955 geruimd. Op de plek van zijn graf staat nu het Theo Thijssen monument, in 2005 gemaakt door Jan Wolkers.

Grafmonument van Van Heutsz
Eén van de meest opvallende grafmonumenten is dat van Joannes Benedictus van Heutsz (1851-1924). Van Heutsz was gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Hij kreeg destijds een staatsbegrafenis. Tegenwoordig herinnert zijn tombe vooral aan een zwarte bladzijde van ons koloniale verleden. Toch is zijn enorme granieten grafkelder – voorzien van vier wachters en ijzeren toegangsdeur – een Rijksmonument.

Beelden
Lichter van toon zijn de rijksmonumentale graven van de verongelukte wielrenner Piet van Nek (1885-1914) die met zijn fiets staat afgebeeld en van Artis-oprichter G.F. Westerman (1807-1890); op zijn grafsteen houdt een bronzen hond de wacht.

Op het graf van het echtpaar Rädecker (begraven in 1921 en 1936) staat een beeld van hen samen, de armen om elkaar heen geslagen. Het is gemaakt door hun zoon Anton Rädecker die onder meer de beelden op het Scheepvaarthuis in Amsterdam maakte en meewerkte aan het Nationaal Monument op de Dam.